عناصر مشترک در مساجد

به طورکلی، مساجد دارای عناصر مشترکی هستند، که آنها را از سایر بناها متمایز می سازد. این عناصر مشترک عبارتند از: ورودی، صحن، ایوان، مناره، گنبد، شبستان و محراب باید توجه داشت ٔکه بعضی از مساجد فاقد صحن و مناره هستند،

مانند مسجد شیخ لطف الله اصفهان و تعدادی از مساجد اولیه اسلامی نیز گنبد ندارند مانند تاریخانه دامغان، اما هیچ مسجدی نمی تواند محراب نداشته باشد. بنابراین کلیه عناصر ذکر شده به نوعی، کم یا زیاد در ساختمان مساجد به کار گرفته شده اند. مثلا
به چندین محراب به سمت قبله هستند مانند مسجد مساجد ٔجامع اصفهان که 9 محراب دارد. ولی همه دارای حداقل یک محراب در جهت قبله می باشند.

فضای ورودی

همراه با سردری بلند و زیبا جلوه گری می کند، با حالت دعوت کنندگی به ً فضای ورودی که معمولا فضای عبادی مسجد، در بدو ورود به آن طراحی شده است. سردر و فضای ورودی اغلب مساجد دارای تزیینات و کاشی کاری می باشند.

از مهم ترین ویژگی این فضاد. نحوه اتصال آن با میدان، گذر و یا عرصهٔ شهری میباشد.

صحن (حیاط)

صحن از جهاتی برای هر بیننده ای از مهم ترین قسمت های مسجد به شمار می رود. حیاط مساجد مانند سایر کاربری ها، نمادی از درونگرایی معماری ایرانی است. شکل حیاط مساجد با الهام از مسجد النبی و الگوهای معماری قبل از اسلام مانند کاخ آشور، چهار گوش بوده است. در شهرهای بزرگ، حیاط پذیرای آن دسته از نمازگزاران روز جمعه که در شبستان ها جا نمی شدند، بوده است.

لذا حیاط هیچگاه فضای بدون کاربرد محسوب نمی شد. این فضای میانی و روحانی محل نمایش بیشتر عناصر تزیینی مسجد بوده است. مسلمانان قبل از برپایی نماز می بایست وضو بگیرند. بنابراین امکانات وضو گرفتن در اغلب مساجد وجود داشته است. حوض های وسط صحن مساجد از فضای خالی حیاط می کاسته و با انعکاس نمای وجود می آورده است.
ساختمان در خود فضایی رنگارنگ به در بعضی از مساجد ایرانی در حیاط، سکویی وجود دارد، که از کف حیاط قدری بلندتر است، تا به عنوان معبر عمومی از آن استفاده نشود. این مکان در شب های تابستان به عنوان نمازخانه استفاده می شده است. . ّ بعضی از مساجد نیز فاقد حیاط بوده اند مانند مسجد کبود تبریز و مسجد شیخ لطف الله اصفهان

ایوان

همان گونه که پیش تر اشاره شد، ایوان از ویژگی های مهم معماری ایرانی بوده است. ایوان های مساجد اغلب بلند و متناسب با بنا بسیار در 1 بوده اند. به علاوه وجود تاق نماهای اطراف ایوان، نمای حیاط را متناسب می نموده است. سقف ایوان ها که از نظر شکل مانند نیم گنبد بوده، با انواع مقرنس ها، آجرکاری ها ن شده است.

صفه صاحب ّ وگچ بری ها مزی 91ــ3) و صفه ٔ(ایوان جنوبی) (تصویر شماره استاد (ایوان غربی) و صفه درویش در مسجد (جمعه) اصفهان از تنوع و زیبایی خاصی یرخوردار میباشد.